Terry Jones: Barbarian lives – Na Ceiltich

An latha roimhe, chunnaic mi prògram math air an telebhisean aig "history channel" ann a bha iad a' bruidhinn air na Ceiltich. Chan do bhruidhinn iad air Alba, bhruidhinn iad mu an t- saoghal Cheilteach nuair an d'ràinig Ròmanach an a sheo. Cha robh Gaidheil ann an Alba fhathast.

Bha na daoine Ceilteach a' fuireach air feadh an Roinn Eòrpa am feadh bha na Ròmanaich a’ fàs mòr ach dh’fhuirich Ròmanaich anns an Eadailt an-diugh fhathast. Chan eil fios againn, cò às a deach na Ceiltich, ach bha an cultar Ceilteach a’ sgaoileadh às an taobh Deas de Ghearmailt an-diugh. Tha e coltach dhomh ris a bhiodh mòran muinntir a’ gabhail ris a’ chultar Ceilteach mar sin a’ chruthaich na muinntir Ceiltich. Faodaidh sin a' ciallachadh nach dèanadh na de dhaoine imrich a sgaoileadh an cultar, ‘s math dh’fhaoidte, bheireadh grunnanan an cultar aca mun cuairt.

An uair sin bhruidhinn iad air rud à Coligny, anns a’ Fhraing, agus mhìnich iad an gnothach dheth. A-rèir coltais b’ e mìosachan a bh’ ann a bha nas mionaidich na fear Ròmanach. Sgrìobh na Ceiltich leis na litreachan Laideann ris a chaidh nan gabhail nas tràithe. A bhàrr air sin, bhruidhinn iad air àite faisg air Baile Àtha Cliath, far an bheil rathaid ann, chaidh a thogail tarsainn fèithe. Bha an rathad mòr agus leithid an rathaid anns a Ghearmailt a tuath. 'S math dh'fhaodte gu robh rathaidean air feadh an t-saoghal Ceilteach, nas fheàrr, nas motha, agus nas tràithe an àm na dè bha a thogail leis na Ròmanach. Rinn iad mòran malairt mar eisimpleir le fìon dearg. ‘S toil leotha fìon dearg òl dè a cheannaich iad bhon Ròmanach. Bha fiù ’s aig Ròmanach ri iomadachadh na dèanaimh aca. Phàigh na Ceiltich le oir. Bha ùidh aig Ròmanach air tòrr mèinnean oire leis na Ceiltich. B’ e muinntir beairteach a bh’ anns na Ceiltich, agus bha Caesar ag iarraidh a ghabhail greim orra.

A-rèir an nochd, bha an t-saoghal Ceilteach diofaraichte gu math bhon chultar Ròmanach! Bha Ceiltich a' creidsinn anns na diathan aca fhèin. Rinn iad an-iochdan a leithid na muinntirean eile aig an àm sin agus an dèidh. Bha na boireannaich nas saoire agus nas spèiseile na bha iad anns a’ chultar Ròmanach, mar eisimpleir, agus nach b’ urrainn Ròmanach seo a thuigsinn idir.

Ràinig Caesar agus thug e cosgadh mòr air na Ceiltich. Cha robh an rìgh mòr aig na Ceiltich idir seach bha dòigh clann ann. Bha e furasta airson na Ròmanaich buaidh fhaighinn orra. Uime sin bhruidhinn Caesar beag air na Ceiltich.

An-diugh tha barail againn nach bu muinntir iochdarach a bh’ anns na Ceiltich idir.

Saoilidh mi, gu robh an cultar inntinneach agus atharraichte ann. Chan eil aca ri tùs dhiadhaidh neo miotasach fhaighinn idir. Mar às àbhaist, tha e nas fhasa a bhith air taobh cosnadh na fear call. ‘S àbhaist don a’ bhuanaiche coimhead sìos air a’ chreanaiche agus sgeulachdan dona innse fhireannaich dè rinn e.

Ach, bidh eachdraidh ag atharrais oirre fhèin ri ùine, mar a chanas iad.